Vedi anche la altre versioni

Salvatore o Solemio   

(Secondo premio Concorso Letterario Loazzolo)

(Da na cronaca dal giurnal dal post di ani cinquanta)

   Al Salvatore o Solemìo l’eva rivà ’l ciar a Nuara ch’l’eva fai che finì la guèra.

Al rivava d’un paisin a-sperdǜ d’una quai part, ch’as capiva mia. Al parlava talment Teron, che nün i pensàvan fina che ’l nom dal so paes, al füssa gnanca stai bon da dil; e sicume ch’al seva ne légg e ne scriv, l’eva gnanca bon da spiegat quala ch’l’eva la cità püssè grossa ch’al gh’heva visin, tantu da pudé fàssan n’idea, da pudé ’nquadral int una quai manera e capì ’n pò d’indua l’è ch’al rivassa.

Al feva ’l sciavatin e ’l lavrava e ’l cantava tüt al dì ch’a ta sturniva fina, e quandu che ’n quaidüna l’è tacà cunt al ciamal “Solemìo”, cul nom lì al gh’ha ’ndai ben a tüti e ’l gh’ha restà ’mpatacà ’dòss ’me ch’al füssa stai un’etichèta.

Al viveva dimparlǜ, e cun tüt cul cantà forsi ’l pensava al so paes, ma cul ch’l’eva mai stai bon da dit, cul ch’l’eva mai stai bon da spiegat, l'eva che, cul che lü ’l ciamava “lu paese mio”, i évan pena ’mà quàtar cai tacà sü par i brich, d’una zona ’d muntagni brüsà suta ’l sul che, rispèt ai nostri, i smejàvan ’ma di munton ad gèra.

Tüt cul ch’as videva ’d cà sua, ultre che ’l ciel e tüti cüi sass ch’al gh’eva ’n gir, l’eva n’àltar paisin d’ad là dla valada; anca lü tacà sü par i roci ch’a’ smejava in bìlich, pena ’mà püssè pìcul ma püssè par aria da lur, tantu che, cüi-là, is na vantàvan da pudé pissagh in tèsta.

«Ma ’l gh’hévan poch da fà i spiritus, cui là, » al diseva lü, e cus-chì ’l Salvatore as l’heva cavala da spiegal ben ciar: «che cüi là i évan ’mà che di mort ad fam, che ultre che végh gnent ad mangià, anche d’aqua da bév igh n’hévan poca, e ’lura…? » al diseva tirand sü la tèsta e sbaratand i öcc «E ’lura si bivévan mia, da tüta st’aqua ’d trà fora l’eva mia ch’igh n’avìssan ’vǜ ’nsì tanta, no?! »

Al gh’eva da massass dal rid, quandu ch’al cüntava da sti storii ’d campanin!

Al cüntava che al “paese suo”, al Mèss Cumünal, tantu par giüstificà al regìstar ad l’anàgrafe, ultre che scrìvagh inscima tüti i ànimi – ch’i évan vutantaquàtar, e cun trè doni ch’i évan incinta i sarìssan diventà vutantasèt - tantu par fà nǘmar e tégn una cèrta registràssion, al gh’heva da marcagh inscima ’nca i cravi.

E cüi àltar là par aria, cüi àltar ad l’àltar paes? Ohh, cui là il gh’hévan propi da stà citu, nèh! Parchè va ben che lur d’àltar il gh’hévan bèli che vintidǘ mül cuntra i so disdot, però i évan pena ’mà in sessantatrì e ’d doni incinta igh n’hévan mia!

«Che quanno nun se maggna.....» al diseva sarculand na man cun dü dit in fora «Quanno l’acqua è poca, la papera nun galleggia!». E pö ’nsuma là, l’eva mia par dì, nèh, ma cüi àltar ad cravi ’gh n’avran ’vǜ pena ’mà na trentena, che ’nveci al “paese suo”, igh na saran a-stai bèli che cent.

«No no, il gh’hévan poch da fà i spiritus cüi-là par aria, ch’i pudévan propi ’nsugnasla ’me ch’a sa stava ben e ’me ch’i évan sciur al “paese suo”.»

Ma cula so metropoli suta ’l sul e benedì dl’abundansa, l’eva gnanca stai sè par dagh da mangià a lü e a la so famiglia; insì ’n bèl dì, l’è ciapà sü ’l fagot, e, lassandu cà dona e fiola, l’eva rivà ’l ciar a Nuara, indua ch’l’eva decis ad trapiantà i so radis.

As heva sistemà sül Curs Risurgiment, propi da fianch ad l’ustarìa dal Pèp; tacà la bifurcassion da Via Beltrami, d’una part, e ’n a-stràdarö ch'al menava ’n campagna ’d l'altra; e lì, int un bügin ad do stansèti al pian teren, l’eva duverdǘ ’l so post indua ch’al lavrava e ch’al durmeva.

Parchè ch’l’avissa ’vǜ da scèrn propi Nuara, l’eva na roba ch’as  heva mai savǜ.

Forsi parchè l’eva passà d’ad chì drera la guèra, o forsi parchè ch’l’heva fai al suldà chì ’n gir da culi part chì, ma quandu ch’l’è rivà, l’è rivà ’nsì decis, che dopu pena ’mà ’n quai més, s’al füssa mia stai négar ’me ’n a-scurbat, al sarissa giamò smejà vün ad cà nostrà.

Madona!! Ma che brav om ch’l’eva! E ’me ch’l’eva bon ad fass vuré ben da tüti! I doni dal rion i févan la spola par purtagh i scarpi da sulà, e lü, tiràndugh la bala, a ia tegneva alegri tüti quanti, e i òman, ch’i évan diventà so amis, di man in man ch’is na liberàvan dal lavur, i passàvan da culi do stansèti scüri ’me ’n buca ’l lüf e l’invidàvan a l’ustarìa.

«Déh Solemìo, piantla lì ’d lavrà ch’i ’nduma a bev un bicer!». E lü sì, ch’a sa sgagiava da ’ndagh a-drera a l’ustarìa dal Pèp, disend grassie cunt un suris e tirand fora na ciostrà ’d dent che, datu ch’l’eva scür in facia, i lüsévan ’me di lampadini vischi.

I gh’andàvan ben i afari, che chì a Nuara, i scarpi, sì ch’is cunsümàvan... mia ’me al “paese suo”, indua ch’i ’ndàvan tüti pé par tèra!

E ’nsì, dopu ’n para d’ani, l’eva decis ad ciamà sü dona e fiola.

I hévan rivà na bassüra d’invèrnu vèrs l’ura ’d vèspar; na bassura cunt una nèbia ch’a sa s-ciarava mia a ’n pass e vüna da culi frèd ch’i sturgévan i oss e févan bat i bruclèti.

I évan ’gnǜ giò dal pùlman infagutà ’nt una bala da stràsc, ch’indàvan ’vanti guardàndass in gir a-stremì. Negri ch’i smejàvan dü carbunin, sgarüfénti e stremì dla nèbia ch'i évan mai vist, i caminàvan dasi, brascià sü vüna dent int l’altra, pagürésci e spaventà ’me dü can in gesa.

’Me ch’i hin rivà, al Salvatore Solemìo, gnanca ’l temp da salüdai, ch’a i’heva giamò sarà sü ’n cà ’me ch’i fan i piti cunt i pulastrin. Ai heva ciavài sü dent, e ’l vureva pü savégan da lassai ’gnì fora. Ohh, al gh’heva ’ndai tüta par a-spiegagh che chì l’eva mia ’me al so paes; al gh’heva ’ndai dal bèl e dal bon par cunvìncial che almenu la fiola, ch’l’eva pö na fiulèta d’un des o dùdas ani, l’avrissa almenu duvǜ ’ndà scola.

Al Salvatore, a la fin l’heva capila che i réguli chinsichì i évan diversi; al heva capila ma ’s n’heva mai propi cunvinciǘ dal tüt. L'eva sbassà la testa, cus chì sì…a l’heva sbassala ma… al gh'heva sǘbit ’gnü a’ stortacol: al gh'eva semp un quaicus ch’a la tegneva mia tranquil, un quaicus ch’al ga sturgeva i büsèchi e ch’agh feva fa ’n salt sü la cadrega, pena ma ch’as na nincurgeva che i so doni i évan mia ’n cà.

A la fin, cula fiulèta, l’heva finì cunt l’andà scola cun la tèsta bassa, e la caminava ’nsì tantu rasent ai mür, ch’la gneva sémp a cà cunt i mànighi tüti sfrisà.

La mama no! Ahh, la sciura Rosaria, lé ’nveci propi no, nèh!

Lé s’heva sǘbit ’bitüà a cul a-sfris ad libertà ch’al gh’heva mai ’vǜ.

Pena che mama e fiola is l’hévan cavala da fà stà citu ’l Salvatore, che ’nsuma là, chì ’dèss i évan al Nord e chì la moda l’eva diferenta, alura lé, la mama, int al gir d’un dü o tri ani, dasi dasi l’eva cumincià cunt al cambià, ’me ch’la cambia la stagion ad l’està a l’invèrnu.

Al Salvatore al seguitava cantà e lavrà, ma le la passava la giurnà cunt al fà balà la gamba, e la scultava i cansunèti mudèrni a la radio, ch’l’eva sémpar visca e la  vusava ’me ’n a-stràscé. Dasi dasi l’eva tacà cunt al trasfurmass, cunt al trǜcàss e ’l vernisass dapartüt, cunt al vistiss int una manera diferenta, cunt un purtass na sagna che… che ’nsuma là, ma ’n quaidüna l’heva fina ’nca ’n po’ criticala. I giurnài pö, ultre che ’ndà vanti a fas balà la gamba, culi lì a ia passava a fa girà i pagini di rivisti da doni che, ’me ch’la diseva lé, igh mustràvan mé ch’l’eva fai al mund, e ’gh dàvan na cultüra.

Cus l’è ch’al gh’avissa mai ’vǜ da ’mparà là ’nscima a la seva ’mà lé, parchè datu ch’l’eva mia buna da légg, as cuntentava manumà da fà passà i figüri.

L'eva sémpar la prima sü la strà, quandu ch’a rivava ’l Bobi cun la so biciclèta cargà ’d giurnal.

«Doni LOGI!!! » al vusava ch’a sa strussava fina, dismentigàndass ad l’apòstrofo.

«Doni l'Ogi e ’l Grand Hotèl!!» al vusava, par visà ch’al gh’eva rivà i rivisti, e lé, la sciura Rosaria, le l’eva sémpar cula ch’a na cumprava ’n pach.

Ma anca cula manera da viv, dopu ’n po’ ’d temp, a smejava ch’agh bastassa gnanca pü. Anca cula manera da véss, che par un quaidüna la sarissa pudǜ vess l’America, anca cula l’eva ’me s’la füssa ’nvià ch’a la stüfiva.

A smejava che Nuara ’l gh’andassa strèta, a smejava che ’l rion indua ch’la stava al füssa ’n vià ch’agh diventassa ’me na parson, a smejava…insuma, a smejava che da tüt cul ch’al gh’heva, agh fissa pü gnenta ch’al gh’andassa ben.

Forsi s’heva dismentigà d’indua l’è ch’la rivava, forsi s’heva dismentigà dal so paes e da tüta cula sassèra ch’al gh’heva ’n gir, o forsi… forsi l’eva pena ’mà ch’la credeva par dabon che ’l mund e la vita il gh’avìssan da duvǜ véss a-stai ’me ch’la videva süi giurnal dal Bobi; ma ’l fatto l’è stai ch’l’è tacà cunt al ’gnì ’nsuferenta, l’è cumencià ch’al gh’andava pü ben gnent, e l’è tacà rüsà cunt al Salvatore e cun tüt al rèst dal mund.

Sül sǜbit a-s’heva mia capì, ma l’eva propi un cambiament ch’al gh’eva ’n bal. L’eva ’n quicus che, dì par dì, a-scülgava sémpar püssè ’n giò; l’eva ’n quacus che, dasi dasi, l’eva ’me s’al rutulassa d’una scarpà tantu dulsa e tantu facila, ch’a smejava ch’al gh’avissa ’vǜ da fermass pü.

Int al gir da poch temp, la Rosaria, l’eva ’gnǜ rabienta e maldisposta vèrs tüt e vèrs tüti, ch’l’eva fina drera ch’la  ’gneva ’ntipàtica; tantu che na bassura, l’è saltà fò dal negossi ’me na sbera e ’l gh’ha mulà dü sgiafon a ’n fiulin ch’al gneva cà da scola ’nsèma so fiola.

“Piducchiuse!” a la ciamal intant ch’a la feva cur «Piducchiuse tu e tutti li paesani tui!»

Al Salvatore al seva pü ’me fà; as na nincurgeva daparlü ch’as heva rut un quaicus, ma lü ’l seva mia ’me fà par giüstàl.

A’ slargava i brasc e ’l tirava sü i spali, quandu che la gent a la guardava ’n facia e, cunt un’espression müta, agh ciamava cünt ad so dona.

«Déh Solemìo» igh disévan «ma to dona l’è rüsà cun la mea, nèh? Ma cus l’è ch’al gh’ha ’dòss, l’è forsi ’nvià ch’la dà fora da mat, par casu?!» agh diseva ’n quaidüna, quandu ch’andava par truval int a-culi do stansèti scüri; e gh’al diseva ’posta cunt la vus alta e fasendu segn cun la testa vèrs al retro-butega, indua ch’as sinteva la Rosaria tacà la so radio, o ch’la trafigava tacà ’n quaicus.

Al Salvatore al piantava lì ’d lavrà e ’l cercava ’me da schermiss. Sensa ’gnì sü dla cadreghèta tacà ’l banchèt da sciavatin, al cercava ’me ’d surid e da ciapass un’espression ad disculpa; o di volti… di volti al lassava gnanca stà ’d lavrà. Al tirava gnanca sü la testa e ’ndava vanti a picà déntar di ciod ant i soli e, cun tüta la buca piena ’d brocli, ch'al gh’heva ’nca da sta ’tent da mia ’ndà finì cunt al mandan giò na quavüna, a’ sbassava la testa e ’l farfüjava ’mà di mèsi scüsi d’intrames di dent a-strencc.

L'eva na roba ch’la ’ndava mia; no! L’eva propi na roba ch’l’andava pü!

Al Solemìo, sensa parel, ma ’l tacava cunt al sentìssan tajà fora da cula stèssa gent che lü s’heva scernǜ par vìvagh insèma, e quandu che la Rosaria l’eva decis da ’ndà ’n quai dì a Türìn par truvà na so zia, lü s’eva quasi sintǜ cuntent e, tantu par ciapass una bucà ’d respir, a-l’heva fina lassala ’ndà.

I évan restà cà lü e la fiola, e smejava che i robi indassan mia mal. La Rosaria la seguitava cunt al rimandà da ’gnì ’ndrera, e ’l Solemìo e so fiola a-smejava fina ch’i fǜssan ancura da vess bon da turnà ’nt i buni grassii dla gent.

Ma la Rosaria, anca s’la gneva mia cà, le la seguitava lustèss a telefunagh a la fiola, e cul ch’is disévan i la sévan ’mà lur.

«Èèh, cèrtu che Türin l’è n’altra roba, nèh!» a diseva ’n quaidüna, tantu par gratal dadré dla schena, quandu che ’l Salvatore al sinteva mia.

«Èèh, ’s capiss! Cèrtu che na cità ’me Türin l’è n'altra roba! Na cità l’è semp una cità, vèh! Tanti vedrini, tanta gent, tanti... tanti òman!» i disévan i püssè cativ, dànduss al gùmit int a’ stòmich.

Al Solemìo l’eva mia ’ndurment; na quai mèsa parola l’heva giamò sintüla ’nca lü, ma fina lì l’heva mai rispost, l’eva pena ’mà ’ndai ’vanti a mastegà cadena; anca parchè che ’dèss al gh’heva pü ’dòss manumà la dona, ma l’heva tacà cunt al tamburnal anca la fiola.

La diseva ch’as truvava mia ben, la diseva ch’agh piaseva pü la gent, la seguitava dì ch’la vureva ’ndà Türìn a stà cun la mama, e quandu lü, ch’al gneva giò di nüvli, a s’heva ’nviarà cunt al capì che la Rosaria la sarissa ’gnǜ cà pü, alura l’è tacà cunt al ’gnì püssè scür in facia da cul ch’l’eva e l’è parlà pü cun nissüna.

Anca la gent agh purtava pü ’d lavur, che ’ndà dént int a-culi do stansèti l'eva ’gnü d’un gel, ma d’un gel… ch’al meteva fina doss ad l’imbarass.

«Éeh, certu che s’i van a Türìn tüti e do e s’is mètan insèma, i podaran anca fà sü di bei afari, nèh!» I disévan cui ch’i évan  ancura püssè cativ di àltar.

E ’s sà giamò ’me l’è ch’l’è la gent: tantu buna ’d iütàt fina ca t’sè sü la crèsta ’d l’unda, ma cativa e sensa pietà, pena ca ti scarpüsci e ca t’igh vè giò d’öcc.

Al Salvatore as la cavava pü da fà la vita, l'eva fina duvǜ piantala lì da ’ndà a l’ustarìa dal Pèp.

«Déh Solemìo, stagh atent a ’gnì dént ad la porta, ch’a ’ndarà ben dafinì ca t’igh tuchi déntar, vèh!» as heva sintǜ na vus anònima ’n dì, che gnendu d’int al mücc ad la gent, l’alüdéva ai cornu ch’al duveva végh.

Da cul dì lì, al Salvatore ’n gir, a l’heva pü vist nissüna; a smejava ch’as avissa sarà sü ’n cà, e ’s diseva ch’al caminassa ’vanti e ’ndré, spügànd tüta la rabia ch’al gh’heva da vegh déntar, ’me ch’i fan i biss a la fin dl’està.

L'eva ’me se ’n quaicus al füssa ’n vià ch’al madürassa, un quaicus ch’agh madürassa da déntar; un quaicus ch’agh muntassa ’me la pana ’nt al pinacc, e ch’al füssa ’nvià da mètagh adòss tüta la cativeria ch’al gh’heva mai ’vǜ.

Al gh’eva manumà la fiola che, datu ch’l’eva està e la ’ndava pü scola, as videva ’ncura ’n gir ogni tant par fà la spesa e par telefunà, e, dopu tüti culi telefunadi, al dì ch’l’eva ’gnǜ cà e l'eva dì che a la Duménica la mama la sarissa ’gnǜ piàla par purtala Türin a stà ’nsèma le, al Salvatore l’eva gnanca fai na piega.

Sarà sü ’me na balera al dì ’d passion, l'eva seguità cunt al caminà ’vanti e ’ndré, ch’al videva giamò la Duménica ’me ch’la füssa stai na liberassion, ’me ch’la füssa stai la fin dla storia.

----------*---*---*----------

Al gh’eva ’fiulin ch’al girava lì ’n gir e ’n pò dapartüt.

L'eva pö cul “piducchiuse”, cul fiö ch'as heva ciapà do sbèrli dla Rosaria, pena ’mà parchè ch’al parlava cun so fiola. Ohh, cul là sì ch’l’eva ’n baloss! Semp in gir ’me na strüsa, rangià ’me ’l purscé ’d Sant Antoni, che s’at miteva mia ’n pé un quai dispresi chinsichì, l’eva pena ’mà parchè ch’l’eva ’nvià ch’a na pensava ’n àltar d'una quai altra part.

So mama, povra dona, agh tucava passàss la vita da disperà, e la pensava fina, che la disgrassia da duvé tirà grand un disàstar d’un fiö cumpagn, la füssa stai ’me na sorta ’d maledission, na sorta ’d punission, tant ’me s’a gh’avissa ’vü da drera di cünt ad regulà cun la cusciensa; che la giuventǜ l’eva stai lunga e magari... insuma, as pudeva mai savé.

«Sì, va ben…» la diseva ogni tant «ma chinsichì, però, hin invià ch’im na tàcan ’dòss da cüi ch’i hin mia mèi, nèh!» la reclamava dimparlé, quandu che i dispresi i évan trop o trop gross, e i pecà da duvé scüntà il ga smejavan püssè tanti da cui ch’il gh’avìssan duvǘ tucà; ma cul là, cul teremot, al sinteva gnanca cul ch’igh disévan o i batüdi ch’al ciapava, tantu che, al gh’eva di mument, ch’a smejava fina ch’al füssa ’nvià  ’gnì grand a füria da sbèrli.

Lü, par diféndass e par stà tranquil un àtim, a’ spariva d’in cà la matina bunura e, fina ch’l’eva mia not, ti la ciapavi pü. Al rivava ’l ciar quando ch’l’eva drera ’gnì scür, giüsta ’n temp par ciapass un’altra vusada e n’altra batüda.

Ma as seva giamò ’me l’è ch’l’eva: l'aventüra, a cula età lì, l’eva tant ’me s’la füssa stai al richiamo dla furèsta, e cul baloss, la matina drera, l’eva giamò prunt da sparì n’altra volta.

«Preocupùmass mia, che prima ’d not al riva.» la diseva so mama, che uramai l'eva bèli che rassegnà «Stuma tranquil che prima ’d sera, quandu ch'agh sarà prunta la scena, alura sì, ch’a t’la vidarè ch’al riva ’l ciar.» as diseva dimparlé, preparàndass par sunagh un’altra fila da sbèrli, parchè a ’n bèl mument, nèh, quandu ch’l’è trop l’è trop.

Ma ’nt a-cul temp lì l’eva està e l’eva ’l temp da ’ndà fà ’l bagn int una quai rugia, quandu ch’l’eva mia l’Agogna o ’n quai canal.

Lü, cul fiö, ch’l’eva svicc ’me pochi e svèlt ’me ’n diàvul, intantu ch’al feva ’l bagn in gir par i rugi, l’eva ciapà l’abitǘdin da tampà drera i rivi, che ’nt una mesura at tirava fora na bèla brancà ’d pisslot; giüsta par végan na scüsa da viscass un fügarö e fàssan na merenda.

Cula duménica lì, cula ch’i suma ’nvià ch’i la cüntùma, vèrs mès-dì as heva giamò fai la metà di so gir, e cun la biciclèta l’eva ’nvià ch’andava a la Rugia Növa par fàss ’l bagn.

Al gh’heva drera la so sachèta, legà tacà ’l manübri; al gh’heva ’nfrugnà dént i calsunin dal bagn, al so curtlin, do michèti possi ch’l’eva rabajà d'una quai part e ’l gh’heva fina do sigarèti cunt una mèsa scatulèta ’d cerin.

I sigarèti as i’heva fai dà dal Pà Cècu, parchè l’heva iütàl a scargà ’l triciclo, e ’l pensava giamò che, pena dopu merenda, l’avrissa pudǘ bütass giò suta na quai pianta par fümàssai in santa pas.

L'eva giüsta fai che passà ’l passagg a livèl da Via Beltrami, quandu ch’l’eva sintǘ na dona ch’la vusava ’me na mata.

«Tala chì n’altra ch’la vusa ’me mè mama!» agh ha ’gnǜ da pensà sül sǜbit, ma ’s n’heva nincurgiü ’nca lü, che ’nt a-cul vusà, al gh’eva dént un quaicus da diferent; l’eva mia un vusà ’d rabia ’me ch’la feva so mama, a-smejava püssè un vusà da disperassion, l’eva ’me ’n vusà da spavent, un vusà da pagüra.

Il gh’hévan andai ’mà che quàtar pedaladi, che tra la discesa e cul tuchèt da strà ch’al mancava, l'eva rivà ’nt un àtim a sbücà fora sül Curs Risurgiment: e lì l’è propi duvǘ tirà i fren e ’nciudass.

Ad l'altra part da’ stràdon, propi sül canton indua ch’as fermava semp al pùlman, propi sü cul canton indua che na desena d’ani prima al gh’eva giamò sücèss na disgrassia, adèss l'eva ’nvià ch’as na cumpiva n’altra.

Na desena d’ani prima, a l’ǘltim dì ’d guèra, i Partigian ch’i gnévan giò d’in muntagna, is évan fermà lì par ripusass un àtim prima da ’ndà ’n cità.

Int al pugià i füsil tacà’l mür, ’me l’è ch’l’è stai o ’me ch’l’è mia stai, ma ’n füsil, o parchè ch’l’eva bürlà partèra, o parchè ch’l’eva tacà dént d’una quai part, ma ’l fatto l’è stai ch’al gh’eva partì ’n culp e l’eva ’ndai a ciapà vün da cüi fiöi propi ’n mès di öcc.

Na manera stǘpida ’d murì dopu tri ani ’d guèra, propi na manera scarugnà, e ’dèss cul fiö ch’l’eva fermu ’n biciclèta, al videva la Rosaria e so fiola ch’i stàvan in pé tacà cul a-stèss purton da cula stèssa cà ’d canton, e ch’i vusàvan ’me di disperà, tacà ’l Solemìo ch’l’eva lì davanti a lur.

Lü, cul fiö, al seva gnenta da tüti i pastiss da cula gent, lü ’l seva gnanca che ’l Salvatore, la sera prima, l’heva rabajà cul’ǘltima brancà d’amis ch’il gh’hévan restà e, insèma lur, i évan fai na festa par tüta la not; che a na cert’ura la gent l’eva ’nca reclamà, parchè ’nsuma, a la not al gh’andarà ben anca durmì, nèh!

Lü l’heva pena ’mà vist che ’l Solemìo al gh’heva ’n man un afari, che sül sǘbit al heva scambial par un füsilin, par un giügàtul, par un a-s-ciupèt da giügà.

Cul fiö l'eva mai vist un füsil da cacia cunt i cani tajà e ’l calcio scürtà dla metà, ma ch’l’eva propi na roba vera a-l’heva capil sǘbit pena ’ma ch’l’héva sintül a-sparà.

Al prim culp agh l’heva tiral int la panscia dla dona e ’ntant che cula povra crista l’eva ’n tèra ch’la sbarbatava ’me vün di so pèss quandu ch’a ia tirava fora ’d l'aqua, cun tüta calma, al Solemìo l’heva fai dü pass, al gh’eva ’ndai püssè visin e ’gh n’heva tiran un àltar.

La scena l’eva diventà müta tüt ant un culp.

La fiola dasi dasi as heva lassà ’ndà giò, a ’nginügiàss par tèra visin so mama; a’ ’gh’heva i öcc fò dla testa e la buca ’vèrta ’me par vusà, ma dla gula agh gneva fora gnent e ’l Solemìo, sensa prèssa, andava drera n’altra volta a cargass a’ s-ciop.

Quandu ch’agh l’ha puntal, le, düverdend la buca e i öcc ancura püssè da cul ch’l’eva, l’eva ben cercà da riparass la facia cun la bursèta ch’al gh’heva ’n man, ma i dü culp visin, vün drera l’àltar, il gh’hévan pulverisà bursèta e tèsta tüt insèma.

L’avrissa duvǜ véss finì tüt insì, ma ’l Solemìo, cul dì lì, l’eva propi decis da ’ndà fina ’n fund.

L’è fai trì pass vèrs in mès dla strà, intant ch’al tirava fora d’in sacogia n’altri do cartuci, e pena ch’l’è stai prunt par la tèrsa volta, as ha fermà n’àtim par guardass in gir, ’me par ripusass, ’me par guardass un’ǘltima volta la vita.

L’eva stai int a-cul mument lì che i öcc dal Solemìo e i öcc da cul fiö i évan andai a ’ncuntrass vün dent int l’àltar.

I évan tüti e dü calmi. Vün ch’agh na fregava gnenta, che na volta tant i dispresi l’eva mia lü ch’a ia feva, e l’àltar, l’àltar che, cunt un’aria da scüsa, a smejava fina ch’al gh’avissa ’vǜ vargogna par tüt al burdèl ch’l’eva ’n vià ch’al tirava ’n pé. L’eva restà lì fermu, in mès da’ stràdon, ch’a smejava ’n mischin e ch’al feva sgiai.

«Scüsim, nèh!» l’eva ’me s’al disissa «Scüsim, ma i son fai un lavur ch’al gh’eva propi da fal. Scüsim tantu, nèh! Scüsim tantu s’i v’ho disturbà tüti quanti!»

Is guardàvan ant i öcc e ’s capìvan, is capìvan ’me s’is parlàssan, tantu che a ’n cèrtu mument, a cul fiö al gh’heva fina ’gnǜ natural da fagh segn da sì cun la tèsta.

Al Solemìo ’l gh'heva ’vǜ ’n suris, quasi ’me par ringrassial, quasi ’me se finalment, secundu lü, l’avissa truvà ’n quaidüna ch’al pudissa capil, e ’me senténdassan autorisà, as ha purtà a’ s-ciop da dré dla testa e ’s ha tirà l’ǘltim culp.

Sangh, toch ad tèsta e ciochi ’d cavèi i èvan ancura ’nt l’aria int una nüvla, quandu che lü l’eva giamò rabatà giò par tèra, in mès dla strà.

’Dèss l'eva finì par dabon.

Tacà cul purton ad legn, tra sangh e tüt al rest, al gh’eva ’mpatacà dal tüt, ch’il gh’hévan andai do smani par gratal via.

Tüta la gent di finestri, ch’la vusava ’me par liberass d’una tension ch’a i’heva tegnǘi impatacà tacà i védar, di àltar ch’i curévan fora par vidé da visin cul ch’al gh’eva sücèss, di àltar ancura ch’i rivàvan lì da cursa e che pö is fermàvan par guardà stràcüntà.

Lü, cul fiö, l’ǘnich ad la storia ch’l’eva restà ’n pe, lü l’eva ’ncura là in mès dla strà ch’as decideva mia a mòvass.

L’eva restà lì ch’agh pensava ’nscima, l'eva ’me se cul guardass ant i öcc cunt al Solemìo, al gh’avissa trasmèss tüta la cumprension d’un drama che lü par adèss al capiva gnanca.

Al capiva ’mà ch’a s’heva sintǘ visin int a cüi àtim, al capiva ch’as heva sintǘ partécip, e ’nt al mòvass pian pian par andà via, al gh’heva ’gnü natüral un’altra volta da mov na man par salüdal; ’me par digh da mia végan vargogna, da mia pensagh a la gent, da mia caciassla trop; ’me par digh che lü a la capiva.

Is hévan lassà ’nsì: lü, cul fiö, ch’as muveva dasi dasi cun la so biciclèta par andà a vìvass la so bassura, e cul àltar, al Solemìo, slungà giò par tèra ’n mès dla strà, cun la testa ’vèrta ’me n’amlon, ch’al guardava ’l ciel cunt i öcc a-sbaratà.

 F I N