Vedi anche la altre versioni

 Lüna  

(Cüntula par fiulin grand, o par cüi grand ch’i hin restà fiulin, o se di no par tüti cüi ch’il gh’han voja da legg-la)

 Davanti da cula casèta vernisà da bianch, un po’ par so cünt, int la periferìa da cul paisin ch’as sà mia, quandu ch’al gh’eva rivà la màchina ch’l’eva scargà giò la mama cunt al so fagutin, al gh’eva nissüna ch’a ia spiciassa.

A i’heva ricevǜ ’mà la bèla giurnà ad primavera: cunt penamà na frisa ’d vent ch’la sfrundeva i foji di pianti sül vial rangià pulid, e l’aria lüsenta da prima matina ch’la rifleteva ’l bianch ad la cà vernisà da frèsch.

L’eva stai quasi ’me na funsión privà, na manera ’d fà cerimonia che, la mama e la fiola, l’eva ’me s’i vurìssan celebrassla ’ma par so cünt.

«Ècco, ti la vedi, Luna?» la diseva la mama, tirandu da part un tantin la quèrta, indu’ ch’l’heva fai sǜ la fiulina fai che nass «Custa-chì l’è la to cà. ’Dèss ti starè chì, ed in pü, in pü til gh’avrè ’nca tüt a-stu bèl giardin par giügà.» La fiulina la smejava ch’agh dassa gnanca da trà, ma le la seva, la mama la seva che un dì al gh’avrissa vǜ da vess a-stai cuntenta.

I l’hévan cumprala ’posta cula casèta e i l’hévan fai cun tanti sacrifissi, propi par pudé védagh un dì la fiulina, ch’la füssa da pudé cùragh dapartüt. Ridenta, vusanta ’me che ’mà i fiulin i pòdan vusà e pisciatenta ’me ’n cagnulin piculin. E ’nsì l’eva stai par dabón.

La fiulina la cresseva ben e la cresseva bèla. Grassota e rutundèta ’me che ’mà i fiulini i pòdan vess, cunt i cavei biund e dü ügión fürb: ch’la smejava ch’la vurissa sémpar fass mangià ad basin. La cresseva ’me tüti i altri fiulini, insuma, anca le tüta piena da curiusitai, piena dla voja da viv, dla voja ’d savé e cunt la poca voja da spicià par pruvà; ma la smejava ’nca crèss cunt un quaicus da déntar ch’a la feva n’àtimin divèrsa di altri.

Le la passava di uri… le la passava di giurnai interi a giügà cunt i bàmbuli. Le, cunt culi bàmbuli, agh parlava, agh discüteva e ’s la rasunava. Le, cun culi, la seva fass sǜ un mund ch’l’eva tüt so e déntar da cul, agh viveva na vita tüta sua e fantasiusa, tüta piena ’d sogn, ma d’una intensità talment forta, da fà tant che ’l mund dadfora l’eva ’me s’agh füssa gnanca pü.

«Luna… indua l’è ca ti sè…?» a la cercava la mama ogni tant.

«I són chì, mama… i són chì süi scalin ad la veranda.» l’eva la risposta ch’la dava sémpar da sòlit par mèt tranquil; e difati l’eva là ch’as pudeva vedla. Sémpar là, sémpar dimparlé, sémpar cunt in brascia na bàmbula, tacà déntar int una ciciarada ch’la finiva mai; o se no, se di no l’eva in giardin setà giò d’una quai part, ma dimparlé, sémpar dimparlé e mai ch’la sia stai da ’ndà cercass una quai amisèta da pudé giügagh insèma.

La mama a s’impegnava da cercà ’d bütala un po’ vèrs i altri, da bütala a fass di amisi, ma cula fiulina la smejava sémpar ch’agh na fasissa gnenta da giügà insèma ai àltar o anca penamà da stagh in cumpagnìa.

«At piasarissa da ’ndà süi altaleni, Luna? It porti al parco di giögh?»

«Si mama, ma pena s’i podi purtam drera ’nca la mè bàmbula.», e da lì la mama la capiva che a tirala via da cul giardin o dai scalin ad la veranda, al sarissa stai penamà ’me fagh un dispiasé.

Al giardin l’eva par dabón na roba special, l’eva ’l mej ad la cà. A la cürava da ani un giardiné: un vigèt ch’al sarà stai vegg ad cent ani. Piculin, cunt una facia tüta rüghenta ch’la smejava ’d curam, cun dü ügin guiss ch’it trapassàvan e na passiensa e na dedissión cunt i fiulin, ch’i la mitévan sü un pian divèrs di altri persuni.

Al sarà stai ch’l’eva ’nsì tantu vegg o magari ch’l’eva propi na so inclinassión, o magari ’ncura ch’as sà giamò ’me l’è ch’l’è, ma datu ch’l’è vera che i estrem di do part a và da finì ch’is tùcan, insì a süceda che vegg e fiulin i divéntan tal e qual e smejarissa fina ch’il gh’àbian la stèssa età; ma cunt cul Nonu, par la fiulina, l’eva ’me s’la füssa stai l’ǜnica persuna ch’al gh’andassa propi d’acordi.

I s’hévan piasǜ sǜbit, cüi dü-là. Lü, al Nonu, l’eva l’ǜnich che la fiulina l’avissa ciapà par dabón in simpatìa e ’nsèma a lü l’eva mia ’sè ch’as cumpurtassa ’me s’al füssa stai un so amis, ma dritüra a la spetava cunt impassiensa, i do volti a la smana, quandu ch’al gneva a truvala par fà ’l so misté.

I uri ch’i passàvan insèma cüi dü-là! Lü sémpar ciapà a vangà, a tajà, a putà e rastlà, e le… e le a pisciatagh adrera, a stagh adòss, a mia mulal un àtim, quasi a cùragh drera. A cumpagnal cun la so ciciarèta ch’la finiva mai e cunt al so vusà da cuntentèssa, ch’al purtava a surid chi l’è ch’agh capitava da sintìi.

E ’ntant al raport persunal di dü a’ ’ndava ch’al cresseva, i ciàceri i ’ndàvan ’vanti ch’i aumentàvan, e a smejava ch’l’aumentassa anca ’l parlutà in surdina tra fiulina e Nonu, ca ti ia videvi sémpar setà giò d’una quai part da cul giardin, indua ch’is la cüntàvan sǜ, tra ’n lavur e n’àltar.

«Ma cus l’è ch’il gh’avrì mai ansì tantu da cüntavla sǜ, vüjàltar dü, èèh?» la cercava da savé la mama, quandu che, sensa paré, ma la cercava ’nt una quai manera da stagh atenta a ’me ch’is cumpurtàvan vegg e fiulina.

«Ooh mama, am cünta di storji. Al Nonu am cünta sémpar di bèli storji.» Ma par cul tantu ch’l’avissa fai la mama par saven püssè, da culi storji dal Nonu as l’heva mai cavala da saven na pena di pü.

La pudeva mia, la fiulina, da fan part cun nissüna da culi storji che ’l Nonu ’gh cüntava. I évan di storji tropi bèli par pudé spartìi, e le, da man in man ch’a ia sinteva, as ai sarava sǜ ’nt al cör e la stava ’tenta e gelusa, ’me se, cüntàndai, un quaidüna l’avissa pudǜ truvàgai e purtàgai via.

Al Nonu l’eva da sicür d’una cultüra divèrsa da cula da cüi temp-lì. Lü l’eva ’ncura da cüi tipu ch’is lassàvan andà di frunt a l’inucensa, e insì, secundu i so urìgin, as sinteva püssè indülgent e cun tanta püssè passiensa ant i cunfrunt ad l’infansia, tantu da vess sémpar prunt a cercà da trapassagh cul ch’al seva, in tèrmin da esperiensa e da cunuscensa. Al Nonu, difati, agh cüntava di storji a la fiulina: agh cüntava di storji dla lüna. L’eva ciapà in pretèst al so nom, e ’gh l’heva vultal sǜ int una storia ch’la finiva mai. Agh cüntava ch’is ciamàvan int la stèssa manera, le e la lüna, e ’lura la duveva imparà da ’me fà par guardala, da ’me fà par capila e da ’me fà par parlagh insèma. Agh cüntava da quandu ch’la surteva d’in cà par inlüminà ’l mund e da ’me ch’l’eva difìcil par incuntrass insèma ’l so spus, ch’al sarissa pö stai al sùl. E ’gh cüntava da ’me ch’agh vureva ben a tüta la gent e specialment ai fiulini, da ’me ch’a ia guardassa durmì e da ’me ch’a ia iütassa par diventà grandi: e la fiulina la scultava, la scultava e la scultava. La scultava incantà. La scultava e la scultava culi storji fantàstichi e ia scultava cun la buca vèrta e i ügión a-sbaratà. A ia scultava tüta cumpì, che da culi storji le ’s na feva sǜ tüt un mund. La fiulina la sugnava, la fiulina la ’mparava a sugnà; l’eva giüsta cus-chì, che ’l Nonu a sa sfursava ’d mustragh: ciapand ’me da pretèst la lüna, al vureva mustragh a cula fiulina cunt a’ stèss nom, ’me che i grand i hin gnanca pü bón da viv, datu ch’hin gnanca pü bón da cuntentass ad robi sémplici, e da ved e da gudé di robi bèli ch’il gh’han suta i öcc.

Luna intantu la cresseva, la cresseva tantu da ’ndà ai scoli Elementar, intantu che ’l Nonu al seguitava a lavrà e cüràgh al giardin. Adèss la fiulina l’eva gnǜ granda, adèss l’eva le ch’agh ciamava al Nonu e ch’la ’nsisteva parchè ’l füssa stai da finigh i storji ch’al gh’heva ’nviarà. Al Nonu, lü sa stracüntava dimparlǜ da ’me che di storji ’d fiulin i s’avìssan tacà ’nsì tantu int la tèsta dla picinina, ma ’l seguitava a dagh da trà cun passiensa e ’l feva ’ndà la tèsta, tüti i volti ch’a la truvava setà giò d’una quai part cunt in brascia na bàmbula, tüta ciapà ’nt al ripétagh la stèssa storia ch’l’eva fai che finì da sentì. Par la verità, al Nonu agh cüntava mia ’mà di storji dla lüna, ma ’gh na cüntava tanti ’nca di bèstji dla curt: dal “lüv e la vulp”, dal “cagnulin mucin mucin” di “pulastrin dla pita ciuca” e tanti d’altri che, ’me s’i fǜssan a-stai di paràbuli, i mitévan in raport i bèstji e i òman, ’me par lassà giò na quai mural, e la fiulina la ’mparava. La ’mparava e la miteva da part ma, ’me ch’i fan tüti i fiulin, le l’eva ’mà sü cul ch’la preferiva ch’la vureva fermass e i évan giüsta culi storji dla lüna ch’la vureva ’ndà ’vanti a sintì.

Dopo ’n quai an, Luna, quandu ch’l’eva ’nvià ch’la sfiuriva in tüta la so belèssa da fiola giuvna, l’eva cumencià i scoli alti, indua ch’l’eva stai ricevǜ da mila cumpliment e da tanti ügiadi par travèrs ch’i févan andà giò l’ula.

Int a-cul temp-là, al Nonu l’eva giamò mort. L’eva giamò d’un quai an ch’al lavrava gnanca pü e ch’a s’heva vansà penamà un giardin da cürà: giüsta cul-là dla so Luna. Penamà là, al gh’andava ’ncura, e ’l gh’andava urmai manumà par incuntrà la fiulina. L’eva giüsta fina là che, do volti a la smana, a sa strüsava ’ncura cun fadiga, par finì culi cüntuli ch’l’eva ’nviarà tanti ani ’ndrera. Al gh’heva i ǜltimi robi dla lüna da duvé ’nsegnagh: da ’me fà, caressand al medajón ch’al gh’heva regalà, da pudé tucala, da pudé caressala, da parlagh insèma e fina da pudé rivà da ’ndagh inscima.

Quandu che ’l Nonu l’eva mort, par Luna l’eva stai na pèrdita. L’eva ’l prim dispiasé da cüi gross che la vita ’gh regalava e, da cul Nonu ’nsì tantu amàbil, al gh’heva restà ’mà ’n medajón d’argent e na quantità ’d cüntuli da tégnass da cünt int al cör.

Ma l’eva ’nt un’altra età, uramai, l’eva ’nt l’età di prim basin, int l’età di prim amur, e l’eva ’nca ’nt a-cul temp ch’i cumenciàvan i prim pecà da murus.

Robi pìculi, robi mìnimi, ma robi ch’a smejava ch’as na disissa un gran tantu, fina da végan pien i sens e i interèss. Ma par Luna, no. Par le l’eva mia propi ansì. Le la smejava ch’as na cuntentassa da gnenta. Le la smejava ch’la füssa ’nvià ch’la spicissa dl’àltar.

I prim fiulot ch’l’eva ’ncuntrà i l’hévan mia interessala cul gran che: un quai basin rubà, na quai pìcula carèssa sfaciarda, na quai pìcula esperiensa ch’al gh’heva dài i so prim tremur e na quai delüsión da passà in surdina. Gnanca cunt al frequentà i stüdent di scoli süperiur, al sembrava da dagh un quai interèss che, ai öcc di àltar, al gneva scambià par fredüra e par un general disinterèss par i robi dl’amur. E ’l gh’eva da dispiaséssan. Ooh, s’al gh’eva da dispiaséssan! Na fiola cumpagn, na quasi dona ’nsì bèla, ma ch’al gh’eva mia manera da tirala ’n mès da qualsiasi roba ch’la füssa da vess a-stai men che lécita.

Al gh’eva nissüna ch’a na capiva ’l parchè. Anca la mama, che d’una part as na cumpiaseva ma d’un’altra as na meravigliava, anca le as feva mia rasón da tüti culi scüsi o da cüi rifüd. La capiva gnanca i insistensi da duvé fà par fala ’ndà ai fèsti o ai bal ch’i urganisàvan cüi fiöi ad la scola. Penamà Luna la seva. Penamà le… le ch’l’eva mai dismèss da parlagh a la lüna e da spiciala par dabón, penamà le la seva. La seva e la spiciava.

Tüti i not as miteva a la finèstra cunt in man la medaja dal Nonu, e tüti i not, stringendla in man e sfregandla fort, as la cavava par dabón da sintiss visin a la lüna, da sintila visina, da sintila viva; ma ’s la cavava ’ncura mia da sintila parlà, ’me ch’al gh’heva ’nsegnà ’l Nonu. L’eva ’ncura mia buna dal tüt, fina a cula not. Fina ’nt a-cula not, quandu ch’a s’ha sintǜ ciamà e picà tacà i védar ad la finèstra.

L’eva na not d’Agust. L’eva vüna da culi not ad lüna piena e d’aria fèrma. Vüna da culi not che, sül a-sfund blö scür dal cel, al gh’eva gnenta, ma propi gnenta a l’infora da cula gran lüna lüsenta. Una lüna ch’la guardava d’int l’aria e che, urgugliusa e generusa, la slargava i so brasc süi robi dal mund, inlüminàndai da ciarur d’argent, d’una lüs un po’ crüda, forsi, ma tantu calda e grassa e cunfurtenta. Una lüna ’nsì lüsenta e viva, ’me che mia tantu da spèss l’eva dài da vedla.

Alura la Lüna a s’heva ’nviarà cunt al fà ancura püssè: l’eva duprà tüt cul ch’al gh’heva par inlüminà la stansa dla fiulina e l’heva ciamala e ’l gh’heva picà tacà i védar ad la finèstra.

La fiulina a s’heva disvigià cunt cul ciarur, a s’heva disvigià ma, in sül sǜbit, a s’heva mia rendǜ cünt da tüt cul ciar ansì fort; l’eva restà insugnì, un po’ s-gnussa e ’ndurmenta, a sfregass i öcc cunt i pügn, e i sens che dasi dasi is disvigiàvan a la vita. Si, is disvigiàvan. Igh i évan semp a-stai, ma nascundǜ dl’infansia; semp a-stai, ma pruibì dla decensa; sémpar esistì, ma pruibì di cunvensión. Ma ’dèss… ’dèss is disvigiàvan.

L’eva gnǜ sǜ dal lèt e l’eva rispundǜ a cula vus ch’a la ciamava.

«Düèrdam, i són la Lüna.» a s’heva sintǜ dì dadlà di védar.

«Cume mai ca t’sè chì? I t’hevi mia cercà!» as giüstificava le, siguitand a sfregass i öcc.

«I la sò, a-sta sera ti l’hè mia fai.» la smejava l’altra a truvagh da dì.

«E ’lura? S’i t’ho mia cercà, ti parchè ca ti sè gnǜ?» ancura cun cula dumanda tremanta.

«I són gnǜ parchè l’è l’ura. I són gnǜ parchè ’l gh’è rivà ’l to temp.» a s’heva rispundǜ ’n po’ seria, ’me se, int al dì di robi ’nsì nurmal, igh mitìssan fina ’doss na frisa ’d noja.

La fiulina l’eva capì, int a-cul àtim la fiulina l’eva capì.

L’eva capì la lüna, l’eva capì la vita e l’eva capì anca sè stèssa.

L’eva sbaratà la finèstra e ’l gh’heva dì cuntenta: «Vegna, vegna denta ch’i ta spiciavi. L’eva da ’nsì tantu temp ch’i ta spiciavi!» e cunt al timur riverent da cul ch’la seva ch’l’eva ’nvià par süced, a s’heva disvestì tüta e s’heva bütà giò sül lèt.

«I la sevi…» la rispundeva rassicüranta la Lüna «…i la sevi ma l’eva mia l’ura. Adèss l’è rivà, adèss l’è rivà e mi i són gnǜ par töt.»

La stansa l’eva giamò inlüminà, ma quandu che la Lüna l’è stai ch’l’è gnǜ dent par la finèstra, alura cula lüs ansì bianca e ’n po’ crüda, da bot a s’heva fai calda e lüsenta e grassa. La Lüna l’eva ’mpinì dapartüt, s’heva ’nfilà par ogni bögg, l’eva burdà ogni spìgul, l’eva esplurà par ogni cantón, ’me s’la füssa stai a la ricerca afanusa da cul ch’l’eva gnǜ par cercà e, quandu ch’l’è stai visina al lèt, alura a l’heva truvala.

L’heva truvala un po’ timurusa, un po’ tremanta, un po’ indecisa. L’heva truvala prunta e curiusa, ma cun tüti i mancansi dl’inesperiensa.

Alura la Lüna s’heva fai cun passiensa. L’eva tacà a sfiurala cunt i ragg cald, a ’nsigala sprüssandla d’argent, a tentala cunt i sogn püssè lüsent.

E alura a l’heva fai sǜ, e alura l’heva brasciala sǜ, e alura ’l gh’heva spalmà indoss al so ciarur ad la lunga spetansa… e l’heva fai sua.

La fiulina s’heva sintǜ piena da cul ciarur, s’heva sintǜ frasturnà e türbà, da culi tentassión ch’i la menàvan dadchì e dadlà dal sogn, a s’heva sintǜ ciapà da culi emussión ansì forti, ansì növi, ma ch’l’eva spicià par ansì tantu temp. L’eva stai ’mà par di inǜtil muviment ad l’istint, ch’a s’heva caressà a’ stòmich ancora zerb; l’eva stai par a’ stèss istint ch’l’eva sbassà i man par assecundass ant i tentassión, par caressass, par a-sgarfignass, ma l’eva la Lüna, l’eva la Lüna ch’la feva tüt.

E quandu che la Lüna a l’heva vista a stirass al corp int un tremur ad ǜltima mort, quandu ch’a l’heva vista negà cunt la buca vèrta a cercass al respir ch’la truvava pü, quandu ch’a l’heva vista tremà e pö cumprìmass e pö lassass andà int un rilassament ’me s’la füssa morta par dabón, alura, e pena ’ma alura, la Lüna a s’heva fai indrera, lassandla murì dal tüt par ripiass a vita növa. I ragg i s’hévan tirà ’ndrera, l’argent l’eva gnǜ ancura smunt, ancura crüd, al ciarur a s’heva smursà e la lüs, ’me s’la füssa stai surbì da scür ch’al gh’eva dadfora, a s’heva sgagià da ’nfilass par cula stèssa finèstra d’indua ch’l’eva fai che gnì déntar un quai mument prima. La lüna as n’heva ’ndai ad la stansa. La lüna l’eva turnà là sǜ, al so post int al cel, lassandu chì giò na fiulina ch’l’eva diventà dona, a ripiass al so sogn che, forsi, a s’heva gnanca mai interut.

F  I  N