Vedi anche la altre versioni

 La facenda dl’Agabi 

Al gneva giò ’n biciclèta par la stra dla Riundina ch’l’eva sémpar tardi ’nt la not.

Sémpar tardi, sémpar drera mèsa not o ’n bot, o giò par lì.

Al gneva giò drera la Rugia Storta, pö, ciapand la biciclèta a spala, a’ scavalcava la ciüs in sü la Canalèta, al feva ’n gir largh, passand da drera dla cassina, e ’l gneva giò par cula stra-lì.

Sémpar cambianda stra d’una volta cun l’altra, sémpar cambiand al gir par mia ch’i la vidìssan, par mia che nissüna ’s na nincurgìssa d’indua l’è ch’a’ ’ndassa.

Al pedalava cunt a-smort al ciar par mia dà da ved, sémpar fugà, semp in farnasìa e circuspèt, da mia ’ndà finì da ’ncuntrà ’n quaidüna; sémpar cun cula pagüra e cul a-stringión int al cör ch’agh feva brüsì la gula, ch’agh feva sbaratà i öcc e tegn al manübri ’nsì strencc, ch’a ’ndava sémpar da finì ch’al rivassa indua ch’al duveva, che man, brasc e spali, agh i’heva tüti rèdi e pieni ’d ranf.

Al duveva stagh atent al Dèlmo, ooh s’al duveva stagh atent! Ooh s’al duveva viscà ’l ciar dla pila ch’al tegneva ’n man giüst ogni tant, giüsta penamà par mia ’ndà finì ’nt una quai marscida, o par mia ’ndà ’ncuntrà dla brüta gent! Da mia ’ncuntrà di brüti figüri, o ’n quaidüna ’me sissìa che, da sicür, il gh’avrìssan fai dal mal!

Al duveva stagh atent supratüt ai lengui lunghi e ai fiöi giùvin, a cüi malnat, a cüi sensa cuscensa che, par bat al Dèlmo, igh pensàvan gnanca n’àtim; che tant… tant as seva giamò che bàtal e dagh di scarpai e fagh di schèrs, che di volti i la févan anca piangg, int al so paes l’eva gnǜ rangià ’me ’n a-sport nassiunal.

Uramai i évan bèli cinquant’ani ch’a’ ’ndava ’vanti ’nsì; l’eva fina da quandu ch’l’eva ’n fiö, fina da quandu che, dì par dì, la gneva fora ciara che lü l’eva mia tant ’me i àltar. E vardì gent che da vess divèrs, int a-cul mund-chì, l’è giamò na bèla disgrassia, savì! E ’nt al so paes, pö, ultre che na disgrassia l’eva püra na maledissión. Na maledissión ch’la gneva da luntan, na maledissión ch’a la cumpagnava da sémpar. Un’esclüsión di robi dla vita ch’i févan disperà lü, tantu da dagh na giuventǜ piena ’d làcrimi, e rid i àltar, ch’i na févan sǜ ’mà di barzelèti.

Ma vün al pudrissa, secundu lur, a passass na vita daparlǜ ’me s’al füssa ’n can? Ma ’l podarissa vün, da mia vuré ’nca lü un po’ ’d calur, un po’ d’amicissia, un po’ d’afèt almenu, se mia propi d’amur?

Dèlmo signorina, i la ciamàvan da giùvin, e i schèrs ch’agh na gneva drera is cüntàvan gnanca pü, ma l’eva mia par sè stèss che lü ’l piangeva, l’eva par so mama. L’eva par cula santa dona, che ’l Signur agh l’abia ’n gloria; l’eva par le, l’eva par le che lü di volti as ribelava a la nurmalità di àltar, ch’al gh’avrissa mandà di maledissión a tüt al mund, ch’al gh’avrissa dài di pugn al cel, ch’al gh’avrissa spügà ’doss al destin ch’a l’heva fai insì e l’heva fai nass int a-cula manera-lì.

«Si! Lü l’eva divèrs, e ’lura? Al sarà mia stai par culpa sua, no? L’heva mia ciamal lü da vess insì. L’eva ’nsì e basta; e ’nca cul pret, pö! Anca cula soca negra ch’la perdeva mai un’ucasión da puntagh al did adoss, e da purtal tant ’me n’esempi! Ma basta, nèh, basta che ’dèss l’eva assè! Ch’a la piantassa ’n po’ lì na buna volta da ’ndà parlà da vissi e da Sacra Bibia, e da ’ndà tirà man da culi do citai che lü al seva gnanca indua l’è ch’i fǜssan! Che tantu lü a la seva giamò par so cünt che dal mal agh na feva a nissüna, e ch’agh n’heva giamò ’sè di so disgrassi, sensa ch’i’ ’ndàssan a tacàgan ’doss di altri.» as la rasunava par so cünt cun la cuscensa pulida, cunt un’assulüssión ch’a s’heva giamò dài dimparlǜ, cunt una partìcula che, ’nt la so idea, al gh’heva giamò custà na vita ’d làcrimi e d’ümiliassión.

«Ma vardì gent,» as diseva ogni tant, rivangand süi robi d’una vita strana «ma vardì che se par véssass fai ciapà na quai volta da fiulot cunt i calsón in man, ma vardì ’n po’ s’agh füssa mai da ’ndà pagala par tüta la vita ’nt a-cula manera-lì! Ma indua ch’l’è ’l pardón ch’i prédican tantu ’nt i so gesi,» a sa scaldava ogni tant, che par la rabia, a ’ndava da finì ch’a’ s-ciapassa giò tüt cul ch’agh rivassa suta i man «ma ’ndua ch’l’è la tuleransa, la cumprensión di àltar?!» agh gneva da vusà, alsand i pugn al cel.

Ma ’l mund l’eva ’nsì; al mund l’eva cativ. A l’heva ’mparal prèstu, lü, l’heva ’mparal fina da fiö, fina da cul’età che l’intemperansa la và mia d’acordi cunt la rasón, e che alura, par mia stagh atent assè, l’eva ’ndai finì ch’a s’heva fai ciapà, e che da lì al gh’eva gnü fo tüta la storia.

Ma cus as vureva mai ch’agh füssa stai da gnì fora, in fin di cünt: ma ’l gh’eva gnǜ fora ’mà che i balussadi d’un fiulot, i balussadi d’un fiulot ch’al truvava mia la so stra, i disübidiensi d’un giùvin ch’as truvava diferent di àltar, ch’as truvava spèrs int un mund ch’a’ ’ndava d’una part, intant che lü as sinteva strupà d’un’altra.

Ma ’l cel, da sòlit, a và sémpar da finì ch’l’è püssè brav di òman, e l’eva propi stai par na grassia dal cel che tanti ani dopu, quandu che la sulitǜdin al cumenciava supurtassla pü, quandu che i cavei igh tacàvan gnì ’n po’ gris e ’l cör un po’ pussè pesant, l’eva stai alura ch’l’eva cugnussǜ l’Agabi. L’Agabi: al so Gabino.

N’àltar disperà ’me lü, un àltar esclüs, un àltar rejèt, un’altra ànima pèrsa che, anca lü cunt la so disgrassia, l’eva vursǜ mètagla ’nsèma la sua, e cercà ’n po’ tra tüti e dü da purtass ’vanti la vita ’me ch’is l’avìssan cavala.

Un quai védass da scür, da nascundón; na quai cunfidensa; na quai man sfaciarda, che ’nsuma là, ma i évan ben di cristian anca lur, no? E par culi robi-lì i évan ben fai anca lur ’me i àltar, o no! E ogni tant, ma propi ogni tant, propi quandu che la lüna la lüseva püssè dal sòlit, propi quandu che l’aria as feva püssè legera e püssè dulsa, alura ’nca lur is lassàvan andà un tantin püssè in là, e i scunfinàvan int a-cul che ’l pret, drera la prédica, al ciamava l’illecito.

«L’illecito, si!» al cercava da cunsulass al Dèlmo, vidend daparlü ’me ch’l’eva fai mal al mund «Mah… e la véduva dal Gambèta, alura? Cula russa tüta pulpa, che cul sucón a’ ’ndava truvà do volti la smana? Cula-lì, no, nèh! Cula-lì la ’ndava ben, cula-lì l’eva mia n’illécita! E la Dama da San Vincens? Cula-là ch’al purtava sül lagh cun la Topolino? Cula-là la ’ndava ben anca cula-là, nèh!».

Ma si! Ma l’eva inǜtil ch’as la ciapassa, l’eva inǜtil ch’a’ ’ndassa mat par i àltar: lü ’l gh’heva ’l so Gabino ch’a la iütava da purtass ’vanti la vita, lu ’l gh’heva ’l so Gabino da ’ndà truvà.

Lü ’l rivava dasi dasi da drera di cai dla ferovìa, e ’l pichetava la gelusìa cunt un sold ad des liri. Cula gelusìa che lü ’l pensava a tüti i uri dal dì, cula gelusìa ch’la guardava vèrs i risèri, propi da fianch dal pòrtich dla batarìa; l’eva tacà cula gelusìa-lì, che lü ’gh pichetava ’nscima, dasi dasi, cunt un sold da des.

«Gabino… Gabino...» a la ciamava dasi «Gabino són mi, Gabino vegna fo!» a la ciamava, sfursàndass cunt la vus bassa. E l’Agabi finalment al gneva fora, e ’nt a-culi para d’uri ch’i stàvan insèma, is permetévan fina da dismetigass di cativerji di àltar.

Dü òman quasi vegg, dü pòvar disgrassià, do ànimi in crus, ch’i pudévan ancura viv penamà parchè ch’is vidévan ogni tant.

I ’ndàvan drera la rugia, e ’s setàvan giò bèli lì. Mia dadchì dal sinté, no, mia dadchì, indua al gh’è i prej par i doni, ch’i ia dròvan par fà la bügà, no no, mia lì, ma püssè ’vanti; püssè ’vanti indua che la rugia a sa slarga e ’s fà prufunda, indua ch’la fà tumba e che, tra ’n quai tiramulin e ’n po’ ’d curent, la passa suta la Buchèta Növa e la và ’vanti püssè dadlà.

Lì il gh’évan al so cantón: propi lì il gh’évan al so spassi ch’is l’hévan cavala da strupàgal al mund e ’ndua ch’i pudévan guardass ant i öcc e sintiss visin i cör.

«Gabino…Gabino...» a la ciamava ’l Dèlmo anca cula sera-lì, anca cula sera ch’i suma ’nvià ch’i la cüntuma «Gabino són mi, Gabino vegna fo!».

Cume sémpar a sa sfursava sü la vus bassa, cume sémpar sa spetava giamò la so cunsulassión, sensa gnanca nincòrgiass, però, ch’i évan pü dimparlur ’me so sòlit.

Al gh’eva ’n gir na banda da cüi malnat ch’i ia spetàvan nascundǜ lì ’nturnu; na banda da cüi sensa cuscensa ch’i s’hévan nincurgiǜ di so gir e che ’dèss i ia spetàvan lì fora; al gh’eva na banda da cüi giùvin tantu par ben e tantu nurmal, che, sicume ch’i sévan mia ’se fà, i hévan pensà ben da gnì fagh ’n a-schèrs a lur. I han lassai rivà fina ’nt al so cantunin, e pö hin saltà fora.

I han picai, i han fai a-scarpüscià e i han bütai giò par tèra.

Pö il gh’han dài na fila da scarpai e pö dopu ’ncura, intant ch’i ridévan ’me di mat, i han ciapai e i han a-sbatai int la rugia. Lü, al Dèlmo, lü ch’al resisteva mia, l’eva ’ndai finì drera la riva e ’s l’heva cavala da ’mbrancass tacà di scèpi dla spunda; l’Agabi inveci, lü ch’al resisteva un po’ püssè, par lü hin duvǜ dagh un bütón püssè fort, e l’han mandal a finì ’nt l’aqua alta, propi indua ch’a cumencia la curent, propi ’ndua che l’aqua la fà tiramulin e la cumencia ’ndà suta la tumba dla Buchèta Növa.

L’Agabi par un quai mument l’è sbarbatà, pö l’è ’ndai finì là déntar, e l’è gnǜ fora pü.

«Gabino… Gabino...» a la ciamava ’ncura ’l Dèlmo, cunt la biciclèta par man e cunt la vus püssè piangenta, quando che, da not, al girava ’ncura par la campagna ’me ’n fantasma e ’s fermava ancura suta cula ch’l’eva stai la so finèstra; ma l’Agabi al rispundeva pü, l’Agabi agh l’eva pü.

«Gabino… Gabino…» a la ciamava pena dasi dasi, ma cunt al cör e la gula ch’i sarìssan vursǜ squarsciass, «Gabino… Gabino…» a la ciamava ’ntant ch’a’ ’ndava via, pedaland cun rabia e cunt i làcrimi ch’il gh’impastàvan la vus. «GABIIINOOO!!» as la cavava finalment da pudé vusà fort, penamà ch’l’eva fo ’n campagna, e a la vusava cun tüta la disperassión d’un’ànima ch’la truvava pü la so stra, d’un’ànima che dì par dì ’s perdeva, e ch’la cumenciava giamò pensà ’me che scürtass la vita...

«Gabino…» al ga scapava fora ’ncura tra sangèt e suspir, anca se par ǜnica risposta as ciapava pü ’mà che ’l vèrs d’una quai muricc e d’una quai ratavulura.

F  I  N