Vedi anche la altre versioni

Riflessión ad primavera  

Datu ch’a riva la Primavera, ó almenu, datu ch'la duvrissa rivà, mè dona, ciapà da vüna di so ramasciai, da vüna da culi giüsti, da vüna da culi che, par fortuna ch’igh ciàpan ’mà na volta ogni tant, l’è tacà cunt a’ sbatam par aria tüta la cà.

L’è tirà giò i tendón, l’è spustà giò tüt e l’è ’ndai a düvèrd dapartüt par fà ciapà aria. L’è fina ’ndai a tiram fòra di ròbi ch’is ricurdàvan gnanca pü, e vüna da culi hin a-stai di linsö ch’i gnévan ad l’eradità da mè mama. Di linsö che gnanca mè mama ai heva mai duprà, parchè, figürùmass un pò, ma i gnévan fina dla sò bisnona, e che, da eredità in eredità, e sensa ch’a i abia mai duprà nissüna, hin andai da finì ch’i m’ai truvassi mi e ch’i m’ai truvassi fai sü e ritirà d’una quai part, che nissüna ’s na ricurdava gnanca pü. Óh Diu, al gh’è da dì ch’hin propi na roba che mi igh durmarissi mai denta, nèh!

Tuti di robi ricamà ’me ch’as feva na volta, di ròbi ch’i duvran vess custà di ani e ani ’d lavur par ch’i sìan a-stai da ’gnì prunt par la dota e che, datu la delicatèssa dal ricam e la finèssa dal lin, mai e pö mai nissüna as heva incalà da durmigh denta, par mia da ’ndà finì da strasciài cunt una quai pisciatà.

«Roba pressiusa, roba d’una volta, l’è roba ’d valur custa chì.» am diseva mè dona, intantu ch’a i a-slargava sül lèt par rimiràssai. Roba che le l’eva giamò fai vidé da chi l’è ch’as n’intendeva e un quaidüna al gh’heva giamò dì cus l’è ch’i varévan, che, a dila tra nün, al gh’eva fina da restan a-stracüntà.

«Cèrtu ch’al gh’ha ’ndarà decìdass, » la diseva ’me s’la parlassa dimparle, intantu ch’la feva girà i man inscima cüi ricam, intantu ch’la caressava culi rösi a tri ùrdin ad suvrapusissión, intantu che, cunt un dit, al gh’andava drera a cüi ghirigori di disegn, un quaivün ricamà e ’n quaivün trafurà «al gh’andarà decìdass da ’ fan un quaicuss, parchè a seguità cunt al lassai chì a fà gnenta, al và da finì ch’is ruìnan dimparlur.» La diseva, e am feva vidé, ’me che manumà cunt al passà dal temp e anca se le a ia tigneva fai sü int una carta special ch’al gh’heva dai l’antiquari, insèma a na sfilsa ad magarii par cunservài par ben, ma il gh’évan di particular ch’l’eva ’me si fǜssan in vià ch’is ruinàssan pardabón.

Mi l’è mia ch’im n’intendi, in fund par mi un linsö l’è pö semp ’mà ’n linsö, ma da cul ch’am feva vidé le, mè dona, i capivi fina dimparmì che ’l temp l’è propi na roba ch’al risparmia gnent e nissüna. D’altra part a bastarissa ch’im guardassi ’nt a spegg dimparmì e l’esempi al sarissa giamò bèli e che fai; ma da cul pensier l’è tacà cunt al gnìman fora di àltar che, a la fin, i m’han purtà a fagh inscima di riflessión.

----------*---*---*----------

La Sacra Sindone la cumpara ai öcc ad la gent int la metà dal sécul dal 1300 D.C.

A smejarissa che, dopu na fila ad tribülament, la sia da vess finì ant i man di Savòia e che lur, dopu un quai sécul, forsi parchè ch’is n’hévan nincurgiǜ da mia vess bón da gestila e da sfrütala ’me ch’as duveva, igh l’hévan regalala a la Gesa par ciapàssan sü di bèli paroli e la prumèssa da tanti bèli gràssji e tanti bèli racumandassión. Difati, da cul mument lì in pö, l’impurtansa e la risunansa dla Relìquia l’è tacà sǜbit cunt l’assüm un aspèt e n’impurtansa ben diferenti. Quandu ch’as disa la püblicità e al marketing, nèh?

Pö, in épuchi püssè mudèrni e in püssè ucasión, i s’han anca pruvà cunt al fagh di esam un po’ püssè aprufundì (?) per vidé s’l’eva na roba vera, e da sti esam al gh’eva gnǜ fora ch’l’eva propi na tela fai cunt al material ch’al gneva ad la Palestina e propi int a cul’epuca là, e ch’l’eva anca propi fai cunt la cunuscensa e la tecnica ad l’épuca. Par la verità as duvrissa ’nca dì che, int al passala a la scansión di machinari e di tècnichi püssè mudèrni, il gh’han anca tuvà déntar ad la trasia risalenta  a l’épuca, e insì, cunt tüti sti “provi” ch’i hévan catà sü, hin pudǜ stabilì che, al d’ad la da ogni dübi, l’eva propi na tela auténtica e ch’l’eva pròpi cul là ch’la rapresentava.

Mi però i son na pena püssè realista. Mi i son mia tantu inteligent ’me ch’i dìsan da vess lur e davanti al mè nom il gh’hin gnanca di robi strani, tant ’me Dott., o Proff., o Per., o che acidentu ’ncora. Parciò, datu che mi i son pena ’ma vün ch’al vegna dla cassina e che tanti robi i a sò mia, ma ch’i son imparà giamò da tantu temp fa che n’asu l’è semp un asu, e che sa ti pretendi védal vulà al dipenda manumà da cul là ch’a ti sé fümà,  alura mi i podi mia fan a menu da fam ’gnì di dübi, e da cüi dübi lì, a fam sü di riflessión.

Al mument ad la scupèrta

I la san tüti che ’nt a cül’épuca lì, ant i ani dal 1300, ogni gesa, ǜrdin munàstich, cunvent o santüari ch’al füssa, i févan a gara int al vegh un quai cimeli, o par dì da mej: un Sacro Reperto, ch’al riciamassa a la facenda dla cruss e di prim martiri. L’eva diventà na sorta da “Stàtus Sìmbol”, na sorta ad moda, na moda ch’la riciamava dla gran gent e na gran quantità da pelegrin da tüt al mund; e cun püssè che important o apariscent l’eva al cimeli: cun püssè che pelegrin ch’i rivàvan e cun püssè che òboli e ufèrti i cressévan.

Apruvassión ad la gesa

I la san tüti anca che, a ’n bèl mument, datu che gesi, munasteri, santüari ecc. i hévan ’gnǜ rangià ch’i smejàvan püssè a di magasin che a di gesi, la Diressiòn Central l’è pensà ben da fan un’inventari e da scartà tüta cula batarìa ch’agh pareva mia genüina. Hin a-scartà ciuè, tüt cul ch’l’eva pardabón na roba falsa (na roba che forsi la tirava poca gent) e hin tegnǜ dacünt pena ’ma cul ch’hin a-stabilì ch’l’eva pardabón auténtich (cul ch’al tirava püssè, in tèrmin da gent e da ufèrti).

I falsari

E sì, i falsari, parchè as sa anca che giamò fin d’alura il gh’évan i büsard e che, sü cèrti robi, a-sti büsard hin tegnǜ int al sach tüt al mund par tanti sécul (vidì vüiàltar cus l’è ch’hin fai sǜ cunt al nòstar San Gaudensi, tant par din vüna) D’altra part, se un quaidüna l’è fai sü un linsö ch’l’eva na büsìa a l’avrà ben fai cunt tüta la fürbìssia, nò? Al sarà mia ’ndai a fala cunt una tela ad le Telerie Brianzole, par esempi; e anca la figüra d’òman ch’al gh’è ’nscima al sarà mia ’ndai a pitürala cunt al penel e la vernis ’me che pardabón l’è capità e, guarda ’n pò’ ti, che gnanca a fal aposta, l’è ’ndai a capità propi in Francia. Propi in Francia l’è capità, propi int a’ stèss post e anca int a-cula stèssa épuca ch’al gh’è saltà fora al nòstar. (e cust al dimustra che di falsari imbecil igh i évan anca alura e che a smejarissa ch’i àbian lassà ’n gir di provi da tüti i tentativ da büsardaria ch’i évan fai.)

La conservassión

Ant i poch sécul che na tala meraviglia l’è vist la lüss dal sul, anca s’l’è semp a-stai cürà e tegnǜ dacünt int la manera ch’as poda am-mà imaginà, as è mia pudǜ da fan a menu ch’la sia stai da passà par dü incendi (ch’il gh’han fina lassà ’l segn) , un quai tentativ ad rubala e un quai tentativ ad giüstala. Tentativ, a stu ǜltim chì, ch’hin fai di monighi tantu vulonterusi ma anca tantu gnürànti int la materia di restauri, par l’apunto, ch’i n’han fai ’gnì fò’ püssè dal dan che dal guadagn. Tantu che, da püssè d’un sécul, al nòstar linsö, l’è stai mèss int un armuar cunt al védar, indua ch’a la poda tucà pü nissüna. Armuar che, da vòlta in vòlta e da temp in temp, l’è semp a-stai cambià a secunda da ’me che la tecnica par la sicürèssa la cunsigliava.

Conclusión

Ura, datu che stu cimeli l’è d’un’épuca stòrica indua ch’al gh’è saltà fora i robi püssè strani e püssè curiosi, tipu di auténtich ciod ad la crus, toch ad legn ad la crus a-stessa, la lancia dal legiunari ch’agh la ’mpintala ’nt a-stòmich, tantu par fà di esempi specìfich, ma as pudarissa anca passà ai cavei d’un sant, o ai scarpi d’un àltar e, se la fantasia agh füssa rivà, anca a l’urinari dal San Pédar o a l’ùngia incarnà d’un quaidün d’àltar, mi im dumandi ’me ch’hin fai di meravigli dal génar a véssass conservà par püssè ad mila ani (ad l’an zeru fina al 1300 D.C.) prima che un quadüna a ia ricugnossissa e gh’ai mustrassa al rèst dal mund.

Se la Sìndone, in pena ’ma un quai sécul (dal 1500 ai dì d’in cö) e cunt tüti culi cüri ch’i suma dì, l’è ris-cià tanti volti da distrǜgiass, da pèrdass e da véssagh pü, ’me ch’l’è fai un linsö (che pö l’è tal e qual a cüi ad mè dona) da vess passa par muviment ad piassa, rivulüssión, ditatüri, guèri, carestii, stragi, pestilensi, distrüssión, di tacà fögh ch’hin brüsà di citai interi, di alüviòn ch’hin disfà di interi zoni, tantu par mia parlà ad l’ignavia, dal presapoch, ad l’ignüransa e da tüti culi mila robi ch’i suma ch’hin delisià la stòria dal mund; e sensa gnanca parlà dla natüral asión dal temp (tant ’me ch’agh süceda ant i linsö ’d mè dona) par pö presentass bèli che növa int al mument ch’i la tròvan?

’Me ch’la poda la Sìndone (un linsö) o anca un ciod o un qualsìasi àltar artìcul, vess supravivǜ in mancansa dla püssè elementar di tecnològij ch’i la cunservàssan, a-passà ant i ani scür ad la storia par püssè da mila ani, passài ’me ch’la füssa stai na pasegiada e presentass bèli e che növ a fa la so cumparsa?

A poda d’ass na roba ansì? Cèrtu ch’la poda d’ass! Sicür ch’la poda, se ’nt a stèss temp is pudìssan rimirà anca i müdandi dal Giulio César o la canotiera dal Ponzio Pilato, alura sì ch’la poda d’ass anca le, e finalment, anca mi e mè dona e i so linsö, i pudrìssan mucala lì cunt i nostar riflessión e cunt i dübi ch’igh fan gnanca pü durmì.

(?) cüi esam hin a-stai fai sü na sfrisa, poch pü granda d’un francubul, ch’l’eva stai ritajà d’una sfrangia periferica, e par di pü, par pudé lassai fà, il gh’hévan a-stai miss inscima anca di réguli e na sfilsa ’d palèt. Mi im ricòrdi pü i paroli di téchnich ch’i l’han esaminala, ma im ricordi al sens da cul la ch’in dì; e ciuè che: prima da tüt al campión l’eva trop pìcul, pö ch’l’eva un tòch ad periferia ch’al centrava gnenta cun cul là che lur i cercàvan, e pö, che tra réguli e palèt, l’eva impussìbil a-stabilì na quai speransa da certèssa. Tantu l’è stai vera che, da cul esam, il gh’évan fina ’gnǜ fora trè dati divèrsi, e vüna da cüli (gnanca a fala apòsta) l’eva propi al 1364.

Adèss andì ’vanti vüiàltar, nèh! Andì ’vanti vüiàltar che a mi am vegna da rid.

            enrico  portalupi